Ҳар бир туман ёки шаҳарга кираверишда унинг номи ёзилган бўлади. Мўйноқликлар туман номини ёзишда ҳам ўзига хос креативликни кўрсатибди. “Мўйноқ” ёзуви тепасида балиқ тасвири туширилган ва ёзув атрофи ялтироқ тангачалар билан қопланган, шамол эсган пайтда ундан сув овози эшитилади. Тунда бу тангачалар атрофга ажиб гўзаллик бахш этади.
Минг бор эшитгандан кўра, бир бор кўрган афзал, деган гап бор. Орол суви чекингач, ўз ҳолига ташлаб қўйилган, Қорақалпоғистоннинг энг чекка ҳудуди ҳисобланган Мўйноқ тумани Президентимиз ташаббуси билан бутунлай янги қиёфага кирди. Қисқа вақтда Мўйноқда амалга оширилган кенг кўламли ободончилик, бунёдкорлик ишлари янги Ўзбекистонимизнинг қудратини яна бир бор дунёга кўз-кўзлади. Бугун бу янгиликларни кўриш учун нафақат юртдошларимиз, ҳатто яқин-йироқ давлатлар фуқаролари ҳам Мўйноқ томон интилмоқда.
Юртимизда бўлаётган улкан ўзгаришлар барчамизга қувонч бағишлаб, келажакка умид уйғотади. Айниқса, Мўйноқдаги ислоҳотлар бизни яна ушбу файзли маконга чорлади.
Мўйноқ Нукусдан 220 километр узоқликда жойлашгани боис, эрта тонгдан ҳамкасбларимиз билан йўлга чиқдик. Борлиққа илиқлигини сочаётган қуёш нурларида туронғилларнинг сап-сариқ тангадай япроқлари олтиндай товланади. Машина ойнасидан табиат мўъжизаларига боқиб, узоқ ўйларга толасан…
Туман марказидан 70 километр узоқликда Сулаймон Боқирғоний мақбараси, халқ орасида Ҳаким ота номи билан машҳур зиёратгоҳ бор. Президентимизнинг ташаббуси билан бугун бу ерда қайта реконструкция ишлари бажарилмоқда.
Сулаймон Боқирғоний — башариятни руҳан поклик ва етуклик сари чорлаган тасаввуф фалсафасининг энг йирик намояндаларидан бири, шоир, яссавия тариқатининг давомчиси. Аллома ҳаёти ҳақидаги маълумотлар турли ривоятлар билан аралашиб кетган. Айтишларича, Ҳаким ота Яссавийга мурид бўлган, ўз иқтидори ва шеърий истеъдоди билан пирининг эътиборини қозонган.
Аллома Жанубий Орол бўйларида, ҳозирги Мўйноқ тумани яқинидаги Боқирғоний деган жойда 1122 йили таваллуд топган ва 1180 йил вафот этган, ҳозирги Ҳаким ота қабристонига дафн этилган.
Айрим манбаларда кўрсатилишича, Сулаймон Боқирғоний мақбараси XII асрда 40 йил сув остида қолиб кетган. Мақбара 1978 йилда маҳаллий аҳоли томонидан ҳашар йўли билан қайта қурилган.
Зиёратгоҳ Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан Моддий-маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатига киритилган.
— Бугунги кунда бу масканни Зангиота зиёратгоҳи намунасида қайта таъмирлаш ва ободонлаштириш ишлари бошланган, — дейди “Эл таъмирлаш” масъулияти чекланган жамияти раҳбари Розумбой Худойбергенов. — 2019 йилда мақбара қайта қурилди. Унинг айвони тўлиқ тикланди ва атрофи девор билан ўралди. Мақбара ичидаги бобомиз қабри устига мармардан эсдалик тош ўрнатилди. Шунингдек, мажмуадаги чойхона янгидан бунёд этилди. Масжид ҳам тубдан таъмирланди.
Биз зиёратгоҳни кўздан кечириб, марҳумлар руҳига Қуръон тиловат қилдик. Усталар ишига омад тилаб, Мўйноққа сафаримизни бошладик.
“Дўстлик” овул фуқаролар йиғинида катта хурсандчилик устидан чиқдик. Бу ерда 2 қаватли, барча қулайликларга эга замонавий болалар боғчаси фойдаланишга топширилган экан. Муассасани ўз кўзимиз билан кўргимиз келди. Болаларнинг шодон овози эшитилди, улар қўшиқ куйлаб, рақсга тушаётганди.
— Боғчамизда биринчи тантана — Ўзбек тили байрамини нишонладик. Чекка қишлоғимизда мана шундай қулайликларга эга таълим-тарбия муассасаси очилиши етти ухлаб тушимизга ҳам кирмаган, — дейди “Адолат” МТТ директори Бахитгул Қитайбекова. — Ростини айтганда, бу ҳудудимиздаги биринчи замонавий боғча. Овулдаги 29 фуқаро, жумладан, кўп йиллардан буён ишсиз ўтирган 27 нафар хотин-қизнинг бандлиги таъминланди.
Суҳбат чоғида байрам тадбирига келган ота-оналар билан гаплашар эканмиз, улар ҳам фарзандларининг кичкиналигидан тил ўрганиб, мактабга тайёр ҳолда боришини хоҳлашини ва бу боғчанинг очилиши фарзандлари учун имконият эканини эътироф этди. Бу ердаги хурсандчилик кайфиятимизни кўтарди, болажонлар билан хайрлашиб, йўлимизни давом эттирдик.
Ҳамроҳларимиз билан неча йиллардан буён тузга, чанг-тўзонларга қалқон бўлиб турган кекса саксовуллар, олтин кузнинг гўзаллигини сариқ япроқларида намоён этган туронғиллар ва чўлга чидамли бошқа ўсимликларни кўриб, улар ҳақида гурунглашиб бордик.
Катта йўл бўйида икки кеманинг байроқлари шамолда пирпираб, тўлқинларни писанд қилмай сузиб келаётгандек гўё. Бу яқиндагина ишга тушган “Оқ кема” болалар дам олиш оромгоҳи. Узоқдан қараган кишига худди ҳақиқий кема сузиб келаётганга ўхшар экан. Оромгоҳ катта кемани эслатади. Бунда Орол денгизига кемалар қайтди, ҳаёт қайта тикланди, деган рамзий маъно бор. 12 гектар майдонга эга соғломлаштириш марказида барча шароитлар яратилган.
Орага 3 соат вақтни солиб, Мўйноқ ҳам кўриниб қолди…
Ҳар бир туман ёки шаҳарга кираверишда унинг номи ёзилган бўлади. Мўйноқликлар туман номини ёзишда ҳам ўзига хос креативликни кўрсатибди. “Мўйноқ” ёзуви тепасида балиқ тасвири туширилган ва ёзув атрофи ялтироқ тангачалар билан қопланган, шамол эсган пайтда ундан сув овози эшитилади. Тунда бу тангачалар атрофга ажиб гўзаллик бахш этади.
Мўйноқ тумани 1931 йили ташкил этилган. Бир вақтлар катта қисмини денгиз эгаллаган ҳудуд, чўл ва ярим даштликлардан иборат. Сўнгги маълумотларга қараганда, туманда 32 мингдан ортиқ аҳоли истиқомат қилади. Янгиланаётган ҳудудга чет давлатларга кўчиб кетган мўйноқликлар қайтиб келмоқда.
Бизни Мўйноқ тумани ҳокимлиги Ахборот хизмати бошлиғи Дариға Аблаева кутиб олди. Шаҳар ичидаги дастлабки объект “Мўйноқ аква саноат” давлат унитар корхонаси бўлди. Бу ерда балиқлар қайта ишланиб, консерваланади. Таъкидлаш жоизки, тарихда Мўйноқ ўзининг консерваланган балиқлари билан донг таратган. Корхонанинг қайта қурилиши мўйноқликлар кўнглини тоғдек кўтарди. Бир замонлар машҳур бўлган завод тарихини ота-оналаридан эшитган, лекин кўрмаган ёшлар бу корхонага ишга жойлашган.
— Заводга ишга келганимда, ўргана олмасам керак, деб ўйлаган эдим. Аммо кўз қўрқоқ, қўл ботир, деганларидек, устозларимизнинг йўл-йўриғи, маслаҳатлари билан ишни тўлиқ ўрганиб олдим. “Завод менинг иккинчи уйим, ажойиб ишхонам, аҳил жамоам бор”, деб қувониб келаман, — дейди Насиба Рейпназарова. — Бундан бир неча йиллар олдин “Бу ерда тирикчилик тугайди, ҳамма нарса қуриб қолади, сизлар ҳам ҳали бизнинг орқамиздан борасизлар”, деб бошқа давлатларга кўчиб кетган қўшниларимиз, дугоналаримиз бугун Мўйноқнинг янгиланаётганини кўриб, “Сабр қилсак бўларкан”, деб бизга ҳавас қилмоқда.
“Мўйноқ аква саноат” давлат унитар корхонасига Рибачье, Судочье ва Жалтирбас табиий сув ҳавзалари доимий фойдаланиш учун бириктирилган бўлиб, уларнинг майдони жами 39 минг 280 гектарни ташкил этади.
— Завод 9 миллион дона балиқ консерваси, 200 тонна дудланган балиқ, 780 тонна балиқ фарши, 400 тонна балиқ филеси, жами 11 турдаги маҳсулот ишлаб чиқариш қувватига эга, — дейди корхона тасарруфидаги балиқни қайта ишлаш ва консервалаш заводи бош технологи Мурат Ўрозбоев. — Тайёр маҳсулотлар ички бозорда сотилмоқда. Россия, Қозоғистон ва Афғонистонга экспорт қилиш учун шартномалар тузилмоқда.
Келажакда завод учун 150 гектар майдонда сунъий сув ҳавзалари ташкил этилади. Шунингдек, ўрдак ва қуён гўштидан консерва тайёрлаш лойиҳалари ҳам амалга оширилар экан.
Заводнинг қадоқлаш цехида Обиджон оға Эсонов билан танишиб қолдик. У 27 йил консерва заводининг қути ишлаб чиқариш цехида меҳнат қилган экан. 2002 йили эски завод ўз ишини тўхтатиб, Обиджон оға ишсиз қолган. 2019 йил ушбу завод ишга тушиши билан у яна севимли касби билан шуғуллана бошлади.
Бугунги Мўйноқ кўчаларида юриб, бошқа шаҳарга келиб қолгандай ҳис этади киши ўзини. Шаҳарнинг бундан 3-4 йил олдинги қиёфаси тубдан ўзгарган. Кенг ва баланд иморатлар, меҳмонхоналар, хизмат кўрсатиш шохобчалари, амфитеатр, курант, музейлар, хуллас, барча иншоотлар савлат тўкиб турибди. Сайёҳлар энг кўп қадам ранжида қиладиган очиқ осмон остидаги “Кемалар қабристони” музейида денгиз томон сузмоқчи бўлиб турган кемалар узоқ тарихдан сўзлаётгандек, унинг мавжли тўлқинларини соғиниб, узоқларга термулаётгандек, шўр қумга кўксини босиб, умид билан боқаётгандек, гўё. Ҳа, албатта, денгиз қайтади. Яна мавж урган тўлқинларда суза бошлайди бу кемалар. Ана шундай яхши ниятдаги туйғуларимни “айтганинг келсин”, дегандек чағалайлар овози бўлиб юборди.
Атрофга боқаман. “Кемалар қабристони” ёнида узоқларга хабар тарқатувчи маёқ қад ростлаган. Бу тарафда эса Орол денгизи тарихи музейи чирой очиб турибди. Музейни томоша қилиб, бундан 60-70 йил аввалги денгиз ҳаётини ҳис этдик.
Биз денгиз учун кўп қайғурдик. Аммо ҳеч нарса ўзгармади. Бугун эса Орол ва Мўйноқда кўз кўриб, қулоқ эшитмаган ишларнинг гувоҳи бўлмоқдамиз. Одамнинг қўли гул, ҳар нарсага қодир, деб шуни айтишса керак-да. 2 миллион гектар ерда ўзига хос ҳимоя қилувчи янги ўсимлик майдонлари ва дарахтзорлар яратилмоқда. Мўйноқда атиги 2 йилда катта бунёдкорлик ишлари амалга оширилди. Орол муаммосига халқаро ҳамжамият эътиборини такрор ва такрор қаратмоқдамиз. Жумладан, 2017 йил сентябрда Президентимиз БМТ Бош Ассамблеясида илгари сурган ташаббус асосида Оролбўйи минтақаси учун инсон хавфсизлиги бўйича кўп шериклик асосидаги Траст фонди ташкил этилган эди. Ҳозирги кунгача ушбу фондга 26 миллион доллар жалб этилган бўлса, яқин 2 йилда яна 250 миллион доллар ўзлаштирилади. Ушбу маблағлар ичимлик сув, аҳоли соғлиғи, бандлик, тадбиркорлик, экология, ирригация ва мелиорация тизимларини яхшилаш лойиҳаларига йўналтирилади.
Кейинги манзилимиз туманнинг марказий кўчасида жойлашган IT маркази билан “Китоб-кафе” бўлди. Ёшлар бу ерда мутолаа қилиш имконига эга. 5000 донадан зиёд китоб, 2000 электрон ва 1000 аудио китоб жамғармасига эга масканга ҳар куни ўртача ҳисобда 40-50 ўқувчи келар экан. Иншоотнинг ички дизайни чиройли ва дид билан безатилган. Ташкилотчилар томонидан китобхон ўқувчилар орасида турли танловлар тез-тез ўтказилиб, муносиблар тақдирланиб борилади. Бу, албатта, китобхон ёшларнинг сафи ортишига сабаб бўлади.
— Ҳар куни мактабдан сўнг “Китоб-кафе”га шошиб келаётган ўқувчи-ёшларга қараб қувонаман. Улар китоб ўқишга интилмоқда. Зеро, китоб ўқиган фарзанд фақат телевизор кўриб, интернет оғушида катта бўлган тенгқурларидан устун, — дейди “Китоб-кафе” раҳбари Венера Саъдуллаева. — Улар билан суҳбатлашар эканмиз, дунёқарашининг ҳам кун сайин кенгайиб бораётгани сезилади. Бизда китобхонлар ёши чекланмаган, барча ёшдагилар келиб, хизматларимиздан бемалол фойдаланса бўлади. Китобхонларга хизмат кўрсатиш сифатига ҳам эътибор қаратамиз. Яқинда янгича қаҳва тайёрлаш усулини ўйлаб топдик ва “Мўйноқ қаҳва” деб номладик. У кўпчиликка манзур бўлмоқда.
“Китоб-кафе” ёнида ёшларни компьютер технологияларини ўргатувчи IT маркази фаолият кўрсатмоқда. Марказ сўнгги русумдаги компьютерлар билан таъминланди, Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Нукус филиали ўқитувчилари томонидан ёшларга компьютер сирлари ўргатилмоқда.
— Бу марказга келиб, ёшлардаги интилишни кўриб, ҳайратга тушдим. Қизиқувчилар сони кўп бўлгани боис, кунига 3 марта дарс ўтишга тўғри келяпти. Улар билан ишлаш жуда мароқли. Марказимизга замонавий компьютерлар келтирилган, сўнгги авлод принтерларини кўриб, ўзимиз ҳам ҳаяжонландик. Оролбўйи ҳудуди болалари шундай шароитларда бепул ўқитилиши мамлакатимизнинг ёшларга бўлган катта эътиборидан далолат, — дейди Шахан Абдиғаниев.
Президентимизнинг Мўйноқни ривожлантириш борасида илгари сурган ғоя ва ташаббуслари, улар асосида амалга оширилаётган кенг кўламли ўзгариш ва янгиланишлар аҳолининг эртанги кунга ишончини мустаҳкамламоқда. Давлатимиз раҳбари маданият Мўйноқдан бошланади, деган эди. Дарҳақиқат, Мўйноқда қад кўтарган замонавий иншоотлар, боғлар, Адиблар хиёбони, Ҳунармандлар аллеяси, музейлар, мусиқа ва санъат мактаби, хуллас, том маънода маданият Мўйноқдан бошланаётганига ғурур билан жавоб бераётган инсонларнинг қалбига қулоқ солдик. Айниқса, ўзида миллийлик ва замонавийликни мужассам қилган Ҳунармандлар аллеяси эътиборимизни тортди.
— Ўттиз йилдан буён бош кийим тикиш билан шуғулланаман. Болаларимизни қўл меҳнатим орқасидан боқяпман, — дейди бизни табассум билан кутиб олган ҳунарманд оғамиз Жусип Амиров. — Бугун Мўйноқни кўриш учун ҳатто чел эллардан келаётган сайёҳлар кўпаяётгани бизни қувонтиради. Улар ҳунармандчилик ишларимизни қизиқиб томоша қилади, буюмларимизни сотиб олади. Бизлар учун Ҳунармандлар аллеяси ташкил қилиниб, ҳар биримизга битта дўкон ва ўзимизга керакли анжомлар бепул берилди. Ҳозир иш ўринлари кўпайгани боис, ёшларимиз ҳам ўзимизда ишлашни хоҳлаяпти. Шогирдларимиз кўпаймоқда.
Ҳунармандлар аллеясида қорақалпоқнинг миллий бош кийими — саукеле, бешпент, кўк кўйлакларни тикувчи ҳунарманд Гулнора Ўрозбоева, ёғочга ишлов бериб, санъат асари яратувчи Анвар Саимбетов, таксодермист, яъни ҳайвон ва қушларни қотириш билан шуғулланадиган Генжебай Утемуратов, кигиз босувчи Қалжан Баубекованинг ижод намуналарини томоша қилдик.
— Мўйноққа ўтган йили 5,5 минг сайёҳ ташриф буюрган бўлса, жорий йилда 150 сайёҳ келди, холос, — дейди Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудий бошқармасининг Мўйноқ тумани вакили Ҳурмат Жалимбетов. — Бунга сабаб коронавирус пандемияси. Бу, албатта, вақтинчалик ҳолат. Ҳали ҳаммаси изига тушиб кетади. Келинг, мен сизларни “Бухоро гиламлари” гилам тўқиш марказига олиб бораман.
Марказга Бухоро вилоятидан гилам тўқийдиган 18 ускуна келтирилган. Бу ерда хотин-қизларни гилам тўқишга ўргатиб, махсус курс битирувчилари бандлиги таъминланар экан. Ҳунар ўрганаётган қизларга барча шароитлар бор. Уйи олис қизлар учун марказнинг иккинчи қаватида ётоқхона, овқатланиш хонаси ва бошқа қулайликлар яратилган. Стипендия ҳам берилар экан.
Қизиқишимиз устун келиб, битта гилам қанча вақтда тўқилишини сўрадик. Энг тези бир ойда тўқилар экан. Ана сизга сабр-тоқат ва маҳорат, мураккаб қўл меҳнатини талаб қиладиган касб.
— Ёшлигимдан гилам тўқиш билан шуғулланиб, уйда турли байрамларга, туғилган кунга буюртмалар олиб гилам тўқирдим. Ўтган йили ҳокимлик томонидан Бухоро вилоятига 17 нафар хотин-қиз бориб, гилам тўқиш сирларини ўрганиб келиш таклифи билдирилганда, қувондик. Бухоро гиламлари ўзининг гўзаллиги билан дунёга машҳур. Бухорода 3 ой ўқидик. Қайтиб келиб шу цехни ишга туширдик, — дейди Гулчеҳра Сапарниязова. — Гилам тўқиш сабр-тоқатни талаб қилади. Қизларимизнинг тез вақт ичида қўллари келишиб қолди. Бошқа туманлардаги қизларни ҳам ўқитмоқчимиз. Шу мақсадда яқинда Қораўзак тумани билан шартнома туздик. Бу туман қизлари ҳунар ўрганиши ва яшаши учун барча шароитларимиз етарли.
Мўйноқнинг кенг кўчаларига назар солиб, чиройли иморатлар ўз-ўзидан тикланиб, ободонлаштириш ишлари осонлик билан амалга ошмаганини сезасиз. Бунда халқимизнинг тинимсиз меҳнати мужассам. Навбатдаги суҳбатдошимиз Нукус шаҳридан келиб, қурилиш ишларига ҳисса қўшаётган Асай Усмонов бўлди.
— Мўйноқдаги қурилишларга қўлимиздан келганча ҳисса қўшишга ҳаракат қиляпмиз. Амфитеатр, Ҳунармандлар аллеяси, Адиблар хиёбони ва шунга ўхшаш объектларда қурилиш ва ободонлаштириш ишларини давом эттиряпмиз, — дейди “Qoraqalpoq windows” МЧЖ иш бошқарувчиси А.Усмонов. — Албатта, барча соҳанинг ўз қийинчиликлари бор. Лекин халқнинг “раҳмат” деган бир сўзи барча машаққат ва чарчоғингни аритади.
Яқинда Мўйноқ аэропортига дастлабки AIRBUS A-320 самолёти келиб қўнганидан кўпчиликнинг хабари бор. Сайёҳлар ва маҳаллий аҳоли учун вертолёт қўниш майдончаси ҳам қурилган. Вертолёт орқали Орол денгизи акваторияси, “Қизилжар” ОФЙдаги иссиқхоналар, Қозоқдарё қишлоғидаги чорвачилик комплексига саёҳат қилиш имконияти мавжуд. Келаси сафар, албатта, вертолётда парвоз қилиб, гўзал Мўйноқ манзараларини томоша қиламиз.
Биз Мўйноқнинг кексалари ва ёшлари билан ҳамсуҳбат бўлар эканмиз, кўзларида қувонч ва ишончни кўрдик. Бу баландпарвоз гап эмас, ҳақиқатан ҳам шундай. Сафаримиз сўнгида кекса ҳунарманднинг гапи бизни руҳлантирди: “Биласизми, ҳар қандай машаққатнинг ортида ҳикмат бор. Сабрнинг таги сариқ олтин, деб бекор айтилмаган. Тузли шамолларни ютиб, сувсизликдан қийналсак ҳам яхши кунларга умид қилиб яшадик ва сабримизга яраша мукофотини олдик. Бугун тузли шамолларни йўқ қилиш учун Орол денгизи ўрни яшил майдонга, ўрмонзорга айлантирилмоқда. Сув келиб, балиқ етиштирувчи кўллар кўпаймоқда, турли дарахтлар, экинлар экилмоқда. Мана шу янгиликлардан биз янада яшариб, ёшларга йўл кўрсатмоқдамиз, илоҳим, юртимиздаги янгиланишларга кўз тегмасин!”.
Ҳаётдан розилик инсоннинг юзидан ҳам билинади. Биз сафаримиз давомида ўзимиз истагандек кўп одамлар билан суҳбатлашишга улгурмаган бўлсак-да, уларнинг кенг ва кўркам кўчаларда мамнун қиёфада юрганини кўриб, бунга амин бўлдик ва улардаги кайфият бизга ҳам ўтди. Албатта, ўзини шу юртнинг фарзандиман, деган ҳар бир киши амалга оширилаётган ишлардан фахрланади, ғурурланади ва эътироф этади.
Мўйноқдаги курант бонг урди. Кечки соат олти бўлибди. Эртага янги тонг отади ва янги иш куни бошланади. Сафаримиз ҳам қарий бошлади. Мўйноқ таассуротларини яна кўп йиллар эслаб юриш учун расмга тушдик.
Нукусга қайтар эканмиз, ҳаммамизнинг кўнглимиз чоғ эди. Радиода эса Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Мақсет Утемуратовнинг “Қарақалпағым” қўшиғи янграмоқда:
“Қарақалпағым келешегин уллы сенин…”.
Минажатдин Қутлимуратов,
«Янги Ўзбекистон» мухбири.
(«Янги Ўзбекистон» газетасидан олинди).